Αναζητώντας Ήρωες

“Τι συνέβη, άραγε, στους ήρωες; Δεν υπάρχουν ήρωες πια…” τραγούδησε για πρώτη φορά το 1977 ο Hugh Cornwell μαζί με τους Stranglers. Και είχε βέβαια δίκιο· όχι μόνο για τότε αλλά και για μετά.

Μεταξύ των πολλών κοινωνικών μετασχηματισμών του τέλους του 20ου αιώνα ιδιαίτερα ξεχώρισε η σταδιακή εξαφάνιση του ήρωα, του σύγχρονου εκείνου κοινωνικού αρχέτυπου που εκφράζεται μέσω της φυσιογνωμίας και της προσωπικότητας χαρισματικών μελών της ομάδας, που με τα επιτεύγματά τους, και μέσω της δυναμικής του μύθου που, κατά κανόνα, υπηρετούν, λειτουργούν αφενός ως πρότυπα και αφετέρου ως μέσα πολιτιστικής ενσωμάτωσης των νεότερων μελών της εκάστοτε κοινότητας στην οποία δραστηριοποιούνται.
Στο πεδίο του ρον εν ρολ –με άλλα λόγια, της ηλεκτρικής μουσικής των δεκαετιών από το 1950 και μετά– οι ήρωες και οι ηρωίδες έπαιξαν κομβικό ρόλο στην παγκόσμια διάδοση και καθιέρωση του πρώτου στην ιστορία μουσικού στυλ που δημιουργήθηκε από- και για- τη νεολαία. Πέρα από τα επιτεύγματά τους σε όρους καλλιτεχνικής δημιουργίας και διαμόρφωσης αισθητικής πρότασης οι ροκ εν ρολ ήρωες αναδείχθηκαν σε πρόσωπα λατρείας μιας ιδιότυπης νεολαιίστικης «θρησκείας» και σε καταλύτες των εξελίξεων όχι μόνο στο χώρο της μουσικής αλλά, συχνά, και στους συνδεδεμένους χώρους της κοινωνίας και της πολιτικής.

Κοινή είναι ωστόσο η διαπίστωση πως οι ροκ εν ρολ ήρωες φθίνουν.
Τα 1950s είχαν τον Elvis Presley.
Τα 1960s τους Beatles (που εξακολουθούν να είναι το συγκρότημα με τις μεγαλύτερες πωλήσεις όλων των εποχών) και τους Rolling Stones (που μέχρι πρόσφατα οι συναυλίες και οι περιοδείες τους έσπαγαν το ένα ρεκόρ μετά το άλλο).
Τα 1970s ανέδειξαν τους Pink Floyd, τα άλμπουμ των οποίων δεν έχουν σταματήσει να πουλάνε μέχρι σήμερα.
Τα 1980s είχαν τους U2, αλλά επίσης τη Madonna και τον Michael Jackson, καλλιτέχνες που γνώρισαν μεγάλη παγκόσμια επιτυχία υπηρετώντας –για πρώτη φορά- μουσικά στυλ πέραν του rock.
Τα είδωλα των 1990s ήταν ήδη χλωμά σε σχέση με τους προκατόχους τους: Η pop και τα rhythm & blues πέρασαν ξεκάθαρα στο προσκήνιο (Mariah Carey, Whitney Houston, Celine Dion), τα ευπώλητα rock άλμπουμ κυκλοφόρησαν από ονόματα με σύντομη καλλιτεχνική τροχιά (Alanis Morissette, Hootie & the Blowfish) ενώ ονόματα που κέρδισαν την εύνοια της κριτικής και των ΜΜΕ, όπως ήταν οι Radiohead, δεν κατάφεραν να πετύχουν μαζική αναγνώριση ή, πολύ περισσότερο, να εμπνεύσουν κοινωνικά ρεύματα.
Ακόμα και τα μεγαλύτερα ονόματα μεταξύ των καλλιτεχνών που εμφανίστηκαν τα τελευταία δέκα-είκοσι χρόνια απέχουν πάρα πολύ από τα είδωλα των 1950s και των 1960s σε κάθε διάσταση: αναγνωρισιμότητας, εμπορικής επιτυχίας, καθολικής αποδοχής, εκτίμησης για το σύνολο του έργου τους.

Αναζητώντας τα αίτια πίσω από την άνοδο και στην πτώση του ροκ εν ρολ ήρωα ανατρέχουμε στην προσέγγιση του Καναδού Marshall McLuhan, ο οποίος με το διάσημο αφορισμό του «τα Μέσα δημιούργησαν το μήνυμα» πρώτος διαπίστωσε πως τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά ενός Μέσου Ενημέρωσης ενσωματώνονται στο μήνυμα που αυτό μεταφέρει δημιουργώντας μια συμβιωτική σχέση, μέσω της οποίας το Μέσο επηρεάζει αποφασιστικά τον τρόπο με τον οποίο γίνεται αντιληπτό το μήνυμα.

Η ακμή και η παρακμή του ήρωα συνδυάστηκε με τον τρόπο έκθεσης του κοινού στις πληροφορίες. Οι γενιές ακροατών και μουσικόφιλων που μεγάλωσαν τις δεκαετίες του 1950, του 1960, του 1970 ενημερώνονταν από –κυρίως κρατικά– ραδιοφωνικά και τηλεοπτικά προγράμματα που εκπέμπονταν σε μέρες και ώρες συγκεκριμένες και ίδιες για όλη τη χώρα.
Ο μαζικός και συντεταγμένος τρόπος έκθεσης του κοινού σε ένα ίδιο για όλους εύρος πληροφοριών και υποβαλλόμενων συναισθημάτων οδηγούσε σε έναν λίγο-πολύ ομοιόμορφο τρόπο (συν)αντίληψης τόσο των θεμάτων της επικαιρότητας όσο και του ρόλου των πρωταγωνιστών της, των, εν δυνάμει, ηρώων.
Η συγκεκριμένη, με άλλα λόγια, λειτουργία των Μέσων διευκόλυνε την ανάδειξη ηρώων.

Στην πορεία, ωστόσο, τα πράγματα στα Μέσα άλλαξαν άρδην. Τάχιστα –και ειδικότερα από την έλευση του διαδικτύου και μετά, αστραπιαία–, η κοινωνία πέρασε στην εποχή της ζωντανής, σε 24ωρη βάση, ειδησεογραφικής κάλυψης και ενημέρωσης, με τον ακροατή/θεατή να έχει πρόσβαση στα νέα και στο περιεχόμενο τη στιγμή ακριβώς που εκείνος επιθυμεί και όχι την προκαθορισμένη ώρα εκπομπής, όπως συνέβαινε παλαιότερα.
Η ομοιογενής συλλογική απορρόφηση της πληροφορίας, και η συντονισμένη απόκριση σε αυτή, χάθηκε για πάντα καθώς ο κάθε ακροατής/θεατής κοινωνούσε την πληροφορία σε διαφορετικό χρόνο, και με διαφορετικά τρόπο, από κάθε άλλο μέλος της κοινότητας. Το αποτέλεσμα ήταν τα Μέσα να χάσουν τη δύναμη να υποβάλλουν –ή, υπό προϋποθέσεις, και να επιβάλουν- ήρωες.

Ίσως πάλι το «παγκόσμιο χωριό» (ένας ακόμη όρος που χρωστάμε στον McLuhan) και η «δημοκρατική» δυνατότητα πρόσβασης στις πληροφορίες για όλους, από παντού, που εξασφάλισε η νέα ψηφιακή εποχή, να κυοφορούν πλέον ήρωες νέου τύπου που δεν θα αργήσουν να φανούν· εκτός κι αν είναι ήδη παρόντες αλλά εμείς πρέπει να εκπαιδευτούμε με ένα τρόπο νέο, ώστε να τους αναγνωρίζουμε.