Close cover - Wim Mertens

Καπνισμένο Τσουκάλι - Γιάννης Ρίτσος

ΕΙΤΑΝ μακρύς ο δρόμος ως εδώ. Πολύ μακρύς, αδελφέ μου.

Οι χειροπέδες βάραιναν τα χέρια. Τα βράδια

που ο μικρός γλόμπος κουνούσε το κεφάλι του λέγοντας «πέρασε η ώρα»

εμείς διαβάζαμε την ιστορία του κόσμου σε μικρά ονόματα

σε κάποιες χρονολογίες σκαλισμένες με το νύχι στους τοίχους των φυλακών

σε κάτι παιδιάστικα σχέδια των μελλοθανάτων

— μια καρδιά, ένα τόξο, ένα καράβι πούσκιζε σίγουρα το χρόνο,

σε κάποιους στίχους που έμειναν στη μέση για να τους τελειώσουμε

σε κάποιους στίχους που τελειώσαν για να μην τελειώσουμε.

Είταν μακρύς ο δρόμος ως εδώ — δύσκολος δρόμος.

Τώρα είναι δικός σου αυτός ο δρόμος. Τον κρατάς

όπως κρατάς το χέρι του φίλου σου και μετράς το σφυγμό του

πάνου σε τούτο το σημάδι που άφησαν οι χειροπέδες.

Κανονικός σφυγμός. Σίγουρο χέρι.

Κανονικός σφυγμός. Σίγουρος δρόμος.

ΔΙΠΛΑ σου αυτός ο ανάπηρος πριν κοιμηθεί βγάζει το πόδι του

τ' αφήνει στη γωνιά — ένα κούφιο ξύλινο πόδι —

πρέπει να το γεμίσεις όπως γεμίζεις τη γλάστρα με χώμα να φυτέψεις λουλούδια

όπως γεμίζει το σκοτάδι με αστέρια

όπως γεμίζει λίγο-λίγο η φτώχεια στοχασμό κι αγάπη.

Τόχουμε απόφαση, μια μέρα όλοι οι άνθρωποι νάχουνε δυο πόδια  

ένα χαρούμενο γεφύρι από μάτια σε μάτια

από καρδιά σε καρδιά. Γι’ αυτό όπου καθήσεις

ανάμεσα στα τσουβάλια του καταστρώματος φεύγοντας για την εξορία

πίσω απ' τα σίδερα του τμήματος μεταγωγών

κοντά στο θάνατο που δε λέει «αύριο»

ανάμεσα σε χιλιάδες δεκανίκια από πικρά σακατεμένα χρόνια,

εσύ λες «αύριο» και κάθεσαι ήσυχος και βέβαιος

όπως κάθεται ένας δίκαιος άνθρωπος αντίκρυ στους ανθρώπους.

ΑΥΤΑ τα κόκκινα σημάδια στους τοίχους μπορεί νάναι κι από αίμα

— όλο το κόκκινο στις μέρες μας είναι αίμα —

μπορεί νάναι κι απ' το λιόγερμα που χτυπάει στον απέναντι τοίχο.

Κάθε δείλι τα πράγματα κοκκινίζουν πριν σβήσουν

κι ο θάνατος είναι πιο κοντά. Έξω απ' τα κάγκελα

είναι οι φωνές των παιδιών και το σφύριγμα του τραίνου.

Τότε τα κελλιά γίνονται πιο στενά

και πρέπει να σκεφτείς το φως σ' έναν κάμπο με στάχυα

και το ψωμί στο τραπέζι των φτωχών

και τις μητέρες να χαμογελάνε στα παράθυρα

για να βρεις λίγο χώρο ν' απλώσεις τα πόδια σου.

Κείνες τις ώρες σφίγγεις το χέρι του συντρόφου σου,

γίνεται μια σιωπή γεμάτη δέντρα

το τσιγάρο κομμένο στη μέση γυρίζει από στόμα σε στόμα

όπως ένα φανάρι που ψάχνει το δάσος — βρίσκουμε τη φλέβα

πού φτάνει στην καρδιά της άνοιξης. Χαμογελάμε.

ΧΑΜΟΓΕΛΑΜΕ κατά μέσα. Αυτό το χαμόγελο το κρύβουμε τώρα.

Παράνομο χαμόγελο — όπως παράνομος έγινε κι ο ήλιος

παράνομη κ' η αλήθεια. Κρύβουμε το χαμόγελο

όπως κρύβουμε στην τσέπη μας τη φωτογραφία της αγαπημένης μας

όπως κρύβουμε την ιδέα της λευτεριάς ανάμεσα στα δυο φύλλα της καρδιάς μας.

Όλοι εδώ πέρα έχουμε έναν ουρανό και το ίδιο χαμόγελο.

Αύριο μπορεί να μας σκοτώσουν. Αυτό το χαμόγελο

κι αυτόν τον ουρανό δεν μπορούν να μας τα πάρουν.

ΞΕΡΟΥΜΕ πως ο ίσκιος μας θα μείνει πάνου στα χωράφια

πάνου στην πλίθινη μάντρα του φτωχόσπιτου

πάνου στους τοίχους των μεγάλων σπιτιών πού θα χτίζονται αύριο

πάνου στην ποδιά της μητέρας πού καθαρίζει φρέσκα φασολάκια

στη δροσερήν αυλόπορτα. Το ξέρουμε.

Ευλογημένη ας είναι η πίκρα μας.

Ευλογημένη η αδελφοσύνη μας.

Ευλογημένος ο κόσμος που γεννιέται.

ΚΑΠΟΤΕΣ είμαστε πολύ περήφανοι, αδελφέ μου,

γιατί δεν είμαστε καθόλου σίγουροι.

Μεγάλα λόγια λέγαμε

πολλά χρυσά γαλόνια βάζαμε στο μπράτσο του στίχου μας

ένα ψηλό λοφίο ανέμιζε στο μέτωπο του τραγουδιού μας

κάναμε θόρυβο — φοβόμαστε, γι' αυτό κάναμε θόρυβο

σκεπάζαμε το φόβο μας με τη φωνή μας

χτυπούσαμε τα τακούνια μας στο πεζοδρόμιο

ανοιχτές δρασκελιές, καμπανιστές

όπως κείνες οι παρελάσεις με τ' άδεια κανόνια

πού τις κοιτάν οι άνθρωποι απ' τα πορτοπαράθυρα

και που κανείς δεν τις χειροκροτάει.

ΤΟΤΕΣ βγάζαν λόγους στις ξύλινες εξέδρες, στα μπαλκόνια,

φώναζαν τα ραδιόφωνα, ξανάλεγαν τους λόγους,

πίσω άπ' τις σημαίες κρυβόταν ο φόβος

μέσα στα τύμπανα αγρυπνούσαν οι σκοτωμένοι

κανείς δεν καταλάβαινε τι γινόταν

οι σάλπιγγες μπορεί να δίναν το ρυθμό στα βήματα

δε δίναν το ρυθμό στην καρδιά. Ψάχναμε το ρυθμό.

Οι αντιφεγγιές άπ' τα όπλα και τα τζάμια κάτι δίναν στα μάτια μια στιγμή — τίποτ' άλλο˙

ύστερα κανένας δε θυμόταν λέξη, δε θυμόταν πρόσωπο και ήχο.

Το βράδι όταν σβήναν τα φώτα κ' έσερνε ο αγέρας στους δρόμους τις χάρτινες σημαιούλες

κ' η βαρειά σκιά ενός οδοστρωτήρα έμενε στην πόρτα

εμείς αγρυπνούσαμε

μαζεύαμε τη σκόρπια βουή των δρόμων

μαζεύαμε τα σκόρπια βήματα

βρίσκαμε το ρυθμό, την καρδιά, τη σημαία.

ΚΑΙ να, αδελφέ μου, που μάθαμε να κουβεντιάζουμε

ήσυχα-ήσυχα κι απλά.

Καταλαβαινόμαστε τώρα — δε χρειάζονται περισσότερα.

Κι αύριο λέω θα γίνουμε ακόμα πιο απλοί

θα βρούμε αυτά τα λόγια που παίρνουν το ίδιο βάρος σ' όλες τις καρδιές, σ' όλα τα χείλη

έτσι να λέμε πια τα σύκα: σύκα, και τη σκάφη: σκάφη,

κ' έτσι που να χαμογελάνε οι άλλοι και να λένε: «τέτοια ποιήματα

σου φτιάχνουμε εκατό την ώρα». Αυτό θέλουμε και μεις.

Γιατί εμείς δεν τραγουδάμε για να ξεχωρίσουμε, αδελφέ μου, απ' τον κόσμο

εμείς τραγουδάμε για να σμίξουμε τον κόσμο.

ΛΟΙΠΟΝ δεν είναι ανάγκη να φωνάξω για να με πιστέψουν,

να πουν: «όποιος φωνάζει έχει το δίκιο».

Εμείς το δίκιο τόχουμε μαζί μας και το ξέρουμε

κι όσο σιγά κι αν σου μιλήσω, ξέρω πώς θα με πιστέψεις —

συνηθίσαμε στη σιγανή κουβέντα στα κρατητήρια, στις συνεδριάσεις, στη συνωμοτική δουλειά της κατοχής

συνηθίσαμε στα μικρά σταράτα λόγια πάνου άπ' το φόβο και πάνου άπ' τον πόνο

ήμερα, ώρα, σύνθημα στις τρομερές, μουγγές γωνιές τηςνύχτας

στις διασταυρώσεις του χρόνου που μια στιγμή τις φώτιζε ο προβολέας του μέλλοντος —

βιαστικά λόγια, μια μικρή περίληψη της ζωής, τα κύρια σημεία μονάχα

γραμμένα στο κουτί των τσιγάρων, ή σ' ένα τόσο δα χαρτί

κρυμμένο στο παπούτσι, ή στο στρίφωμα του σακκακιού μας,

ένα μικρό χαρτί σαν ένα μεγάλο γεφύρι πάνου άπ' το θάνατο.

Α, βέβαια, όλα τούτα θα πουν δεν είναι τίποτα.

Όμως εσύ, αδελφέ μου, ξέρεις πώς από τούτα τ' απλά λόγια

από τούτες τις απλές πράξεις, από τούτα τα απλά τραγούδια

μεγαλώνει το μπόι της ζωής, μεγαλώνει ο κόσμος, μεγαλώνουμε.

ΚΙ ΟΧΙ να πείτε πούκανα και τίποτα σπουδαίο

μόνο που πέρασα κι ακούμπησα στον ίδιο τοίχο που ακουμπήσατε, συντρόφια μου,

μόνο που διάβασα στα τμήματα μεταγωγών τα ονόματα των ηρώων και των μαρτύρων μας

μόνο που φόρεσα τις ίδιες χειροπέδες που φορέσατε

μόνο που πόνεσα μαζί σας κι ονειρεύτηκα μαζί σας

μόνο που σε βρήκα και με βρήκες, σύντροφε.

Ο μπάρμπα-Χρίστος έχτισε το φούρνο του στρατοπέδου.

Είχα σταθεί και κοίταζα τα σίγουρα γεροντικά του χέρια

τούτα τ' απλά, σοφά, συντροφικά του χέρια —

ώρα την ώρα ο φούρνος ψήλωνε

ψήλωνε ο κόσμος

ψήλωνε η αγάπη

κι όταν γεύτηκα το πρώτο κομμάτι άπ' το ζεστό καρβέλι μας

μ' αύτη τη γεύση πήρα μέσα μου

κάτι απ' τα σοφά χέρια του γέρο-χτίστη

κάτι απ' το ήσυχο χαμόγελό του που δε ζητάει ανταπόδοση

κάτι απ' τα χέρια όλων των συντρόφων που ζυμώνουν το ψωμί του κόσμου

εκείνη τη γαλήνια σιγουριά του ανθρώπου

που φτιάχνει ωφέλιμα κι απαραίτητα πράματα.

ΎΣΤΕΡΑ μάθαμε πολύ περισσότερα, μα αν θα καθόμουν να σας τα ιστορήσω όλα

δε θα τέλειωνε ποτέ το τραγούδι μου

όπως ποτέ δεν τελειώνει η αγάπη μας, η ζωή, ο ήλιος.

Κ' έρχομαι μονάχα να σ' αγκαλιάσω και να κλάψω, αδελφέ μου,

όπως ο ερωτευμένος που γυρνάει από χρόνια στην καλή του

και μ' ένα του φιλί της λέει όλα τα χρόνια που περίμενε

κι όλα τα χρόνια που τους περιμένουν πέρα απ' το φιλί τους.

ΕΜΕΙΣ ώρες πολλές κοιτάξαμε το ίδιο σημάδι

πολλές ζωές το ψάξαμε τούτο το σημάδι

ως να του εμπιστευτούμε την καρδιά μας και τα χέρια μας.

Κι αυτό που το κοιτάξανε χιλιάδες πονεμένοι ανθρώποι

παίρνει κάτι απ' τα μάτια μας κι απ' το σμίξιμο των ματιών μας

και μεγαλώνει, μεγαλώνει, μεγαλώνει,

όπως το ζυμάρι στη σκάφη, το δέντρο στον ήλιο, η ελπίδα στην καρδιά μας.

Και τ' άλλα πάλι, τα πολύ μεγάλα, τ' άπιαστα κι αθώρητα

απ' το πολύ που τα κοιτάξαμε μαζί και τ' αγαπήσαμε μαζί

έγιναν πια δικά μας, ένα με μας, τάχουμε δίπλα μας

σαν την αλατιέρα, σαν το πιρούνι, σαν το πιάτο

και τώρα το ίδιο απλά και γκαρδιακά κοιτάζουμε ένα φύλλο ή ένα αστέρι

την πέτρα όπου καθόμαστε ή τα ψηλά φουγάρα του μέλλοντος.

Η ΚΑΡΔΙΑ μου σήμερα δε μοιάζει με κανένα σύγνεφο χρυσό που λαμπαδιάζει στο λιόγερμα

μήτε με κανέναν άγγελο που στρώνει το τραπέζι μες στα δέντρα του Παράδεισου

τινάζοντας με τ' άσπρα του φτερά τα ψίχουλα των άστρων απ' τις γενειάδες των παλιών Αγίων.

Τίποτα τέτοιο. Η καρδιά μου είναι τώρα ένα φαρδύ χωματένιο τσουκάλι

που μπήκε πολλές φορές στη φωτιά

που μαγέρεψε χιλιάδες φορές για τους φτωχούς

για τους ξωμάχους, για τους περατάρηδες

για τους εργάτες και για τις πικρές μανάδες τους

για τον πεινασμένον ήλιο, για τον κόσμο — ναι, για όλο τον κόσμο

— ένα φτωχό, καπνισμένο, μαυρισμένο τσουκάλι που κάνει καλά τη δουλειά του

που βράζει άγρια ραδίκια του βουνού κι αριά και που κάνα κοψίδι κρέας

κι από κάτου συδαυλίζουν τη φωτιά τα πεινασμένα αδέρφια μου

— καθένας βάζει και το ξύλο του καθένας καρτεράει το μερτικό του.

Κάθονται γύρω-γύρω μαζί με τ' αρνιά και τα γελάδια

όπως καθόσαστε τώρα εσείς τριγύρω μου

μιλάνε για τον καιρό, για τη σπορά, για τη σοδειά

μιλάνε για τη βροχή, για τον ήλιο, για την ειρήνη

για κείνο το σημάδι που όλο και περισσότερα μάτια το κοιτάζουν

για κείνο το άστρο που δε σβήνει με κανέναν άνεμο

κ' οι πεθαμένοι μαζεύονται γύρω απ' την τάβλα μας

και περιμένουν κι αυτοί το μερτικό τους.

Και τούτο το τσουκάλι βράζει, βράζει τραγουδώντας.

ΤΟΥΤΕΣ τις μέρες ο άνεμος μας κυνηγάει.

Γύρω σε κάθε βλέμμα το συρματόπλεγμα

γύρω στην καρδιά μας το συρματόπλεγμα

γύρω στην ελπίδα το συρματόπλεγμα. Πολύ κρύο εφέτος.

Πιο κοντά. Πιο κοντά. Μουσκεμένα χιλιόμετρα μαζεύονται γύρω τους.

Μέσα στις τσέπες του παλιού πανωφοριού τους

έχουν μικρά τζάκια να ζεσταίνουν τα παιδιά.

Κάθονται στον πάγκο κι αχνίζουν απ' τη βροχή και την απόσταση.

Η ανάσα τους είναι ο καπνός ενός τραίνου που πάει μακριά, πολύ μακριά. Kουβεντιάζουν

και τότε η ξεβαμμένη πόρτα της κάμαρας γίνεται σα μητέρα που σταυρώνει τα χέρια της κι ακούει.

Κι ακούω και γω και παίρνω κι αυγαταίνω —

ρίχνω και γω καμμιά κουβέντα που και που

όπως ρίχνουμε ένα ξύλο στη φωτιά —

φουντώνει η φλόγα, γίνεται πιότερο το φώ — ξύλο το ξύλο —

κοκκινίζουν οι τοίχοι, αποτραβιέται ο άνεμος, τρίζει το παραθυρόφυλλο 

ακούγεται έξω κάποιο γαϊδουράκι που βόσκει ακόμα στο γρασίδι

και το σκυλί κάθεται ήσυχο μπροστά στα πόδια των πεθαμένων.

Όλοι περιμένουμε να ξημερώσει.

ΕΠΕΣΕ ο άνεμος. Σιωπή. Στη γωνιά της κάμαρας

ένα αλέτρι συλλογισμένο — περιμένει τ' όργωμα.

Ακούγεται πιο καθαρά το νερό που κοχλάζει στο τσουκάλι.

Αυτοί που περιμένουν στον ξύλινο πάγκο

είναι οι φτωχοί, οι δικοί μας, οι δυνατοί

είναι οι ξωμάχοι, οι σπουδαστές κ' οι προλετάριοι

— κάθε τους λέξη είναι ένα ποτήρι κρασί

μια γωνιά μαύρο ψωμί

ένα δέντρο πλάϊ στο βράχο

ένα παράθυρο ανοιχτό στη λιακάδα.

Είναι οι δικοί μας Χριστοί, οι δικοί μας Άγιοι.

Τα χοντρά τους παπούτσια είναι σα βαγόνια με κάρβουνο

τα χέρια τους είναι η σιγουριά —

αργασμένα χέρια, σκληρά χέρια, ροζιασμένα

με φαγωμένα νύχια, με άγριες τρίχες

με το μεγάλο δάχτυλο φαρδύ όσο η ιστορία του ανθρώπου

με τη φαρδειά σπιθαμή σα γιοφύρι πάνου απ' το γκρεμό.

Τα δαχτυλικά τους αποτυπώματα δεν είναι μονάχα στα μητρώα των φυλακών

φυλάγονται στα αρχεία της ιστορίας,

τα δαχτυλικά τους αποτυπώματα είναι οι πυκνές σιδηροδρομικές γραμμές

που διασχίζουν το μέλλον. Κ' η καρδιά μου εμένα

τίποτα πιότερο, συντρόφια μου, ένα πήλινο μαυρισμένο τσουκάλι

που κάνει καλά τη δουλειά του — τίποτ' άλλο. Γεια σας σύντροφοι.

ΛΟΙΠΟΝ, παιδιά μου, συλλογιέμαι τώρα σαν τον παππού που λέει παραμύθια

(και μη θυμώνετε που σας λέω «παιδιά μου»,

μόνο στα χρόνια μπορεί νάμαι πιο μεγάλος

σε τίποτ' άλλο,

κι αύριο θα με πείτε εσείς: «παιδί μου», και γω δε θα θυμώνω

γιατί όσο θάναι νιότη μες στον κόσμο θάμαι νέος,

και να με λέτε: «παιδί μου», παιδιά μου) —

λοιπόν, παιδιά μου, συλλογιέμαι τώρα

να βρω μια λέξη να ταιριάζει στο μπόϊ της λευτεριάς

μήτε πιο ψηλή, μήτε πιο κοντή

— το περίσσιο είναι ψεύτικο

το λιγοστό είναι ντροπαλό,

και γω δεν τόχω σκοπό να καμαρώσω

για τίποτα πιότερο, για τίποτα, λιγότερο από άνθρωπος.

Θα βρούμε το τραγούδι μας. Καλά πάμε. Τί λες και συ, σύντροφε;

Καλά, καλά.

Βράσανε τα ραδίκια. Λιγοστό το λάδι. Δεν πειράζει.

Περσεύει η όρεξη κ' η καρδιά. Είναι ώρα.

ΕΔΩ είναι φως αδερφικό — απλά τα χέρια και τα μάτια.

Εδώ δεν είναι νάμαι εγώ πάνω από σένα ή εσύ πάνω από μένα.

Εδώ είναι νάναι ο καθένας μας πάνω απ' τον εαυτό του.

Εδώ είναι ένα φως αδερφικό που τρέχει σαν ποτάμι δίπλα στο μεγάλο τοίχο.

Αυτό το ποτάμι το ακούμε ως και μέσα στον ύπνο μας.

Κι όταν κοιμόμαστε τόνα μας χέρι κρεμασμένο απ' όξω απ'την κουβέρτα

βρέχεται μέσα σε τούτο το ποτάμι.

Φτάνει με δυο σταγόνες μόνο από τούτο το νερό να ραντίσεις

το πρόσωπο του εφιάλτη, και χάνεται καπνός πίσω απ' τα δέντρα.

Κι ο θάνατος δεν είναι παρά ένα φύλλο που έπεσε για να θρέψει ένα φύλλο που ανεβαίνει.

ΤΩΡΑ το δέντρο σε κοιτάει κατάματα μες απ' τα φύλλα του

η ρίζα σου δείχνει όλο το δρόμο της

εσύ κοιτάς κατάματα τον κόσμο —δεν έχεις τίποτα να κρύψεις.

Τα χέρια σου είναι καθαρά, πλυμένα με το χοντρό σαπούνι του ήλιου

τα χέρια σου τ' αφήνεις στο συντροφικό τραπέζι ξέσκεπα

τα εμπιστεύεσαι στα χέρια των συντρόφων σου.

Η κίνησή τους είναι απλή, γεμάτη ακρίβεια.

Κι όταν ακόμη βγάζεις μια τρίχα απ' το σακκάκι του φίλου σου

είναι σα να βγάζεις ένα φύλλο απ' το ημερολόγιο

επιταχύνοντας το ρυθμό του κόσμου.

Μ' όλο που το ξέρεις πως έχεις ακόμη να κλάψεις πολύ

ώσπου να μάθεις τον κόσμο να γελάει.

ΈΝΑ τσουκάλι λοιπόν. Τίποτ' άλλο.

Πήλινο, μαυρισμένο τσουκάλι,

βράζοντας, βράζοντας και τραγουδώντας,

βράζοντας πάνω στου ήλιου τη φωτιά και τραγουδώντας.

                                                    Στρατόπεδο Συγκέντρωσης Πολιτικών Κρατουμένων

                                                                     ΚΟΝΤΟΠΟΥΛΙ ΛΗΜΝΟΥ,

                                                             Δεκέμβριος 1948 - Φεβρουάριος 1949

Παρομοιώσεις - Ορέστης Αλεξάκης

Σαν το τραγούδι της τρελής στην ακροποταμιά
Σαν το σαλό που ανάλαμψε και τώρα φέγγει ως πέρα
Σαν άλογο που υψώθηκε με φλόγες στον αγέρα
Σαν τη σιωπή που γέμισε σταυρούς την ερημιά

Σαν το κερί που τρέμισε χλομό στο μεσοφρύδι
Σαν άστρα που στραφτάλισαν στη νύχτα των ματιών
Σαν τις ψυχές που αδημονούν στα υπόγεια των σπιτιών
Σαν σπήλαιο που σε προσκαλεί στο πιο βαθύ ταξίδι

Σαν ποιητής που στο δικό του κόσμο έχει χαθεί
Σαν παραγιός που παίζοντας το φέρετρο καρφώνει
Σαν νύφη που μαρμάρωσε στο πετρωμένο χιόνι
Σαν τον προφήτη που έλιωσε προτού ν’ αναληφθεί

Σαν γέρος που αφουγκράζεται τη μνήμη του να λέει
Σαν κόρη που αναρίγησε στη μέλλουσα ενοχή
Σαν άμαξα παλιοκαιρινή που τη χτυπά η βροχή
Σαν ένας σκούφος ναυτικός που στον αφρό επιπλέει

Σαν την καλύβα του ψαρά που πάει με τα νερά
Σαν πεταλούδα που έσβησε του αρρώστου το καντήλι
Σαν το ανεπαίσθητο άρωμα που βγάζει το ασφοδίλι
Σαν άγγελος που γδύθηκε τα κάτασπρα φτερά

Σαν ταξιδιώτης που έφτασε στο μακρινό παρόν του
Σαν δύτης που ξεχάστηκε στους κήπους των βυθών
Σαν πόλη που προσάραξε στο αέναο παρελθόν
Σαν επισκέπτης που έμεινε στη χώρα των νεκρών του

Σαν μια γυναίκα-φάντασμα στο τρίποδο του μπαρ
Σαν φλόγα που στο ρόδινο ποτήρι μέσα λάμπει
Σαν το παιδί που αποζητά στο παραμύθι να ’μπει
Σαν όνειρο που ζέστανε τον ύπνο του κλοσάρ

Σαν πόρνη που νοστάλγησε το παιδικό κρεβάτι
Σαν τη νεκρή που ζύμωνε τα Σάββατα ψωμί
Σαν τον τυφλό που ακολουθεί την ίδια διαδρομή
Σαν το λυχνάρι που έφεξε το δρόμο του υπνοβάτη

Σαν σήμαντρο που ακούγεται βαθιά στην προσευχή
Σαν οδοιπόρος που έχασε το σώμα του στο δρόμο
Σαν ένα χέρι αόρατο που σε χτυπά στον ώμο
Σαν κάποιος που κλειδώθηκε σε μια παλιά εποχή

Σαν τη γριά που φόρεσε το νυφικό της πέπλο
Σαν τον καθρέφτη που έδειξε στο φόντο το σταυρό
Σαν αστραπή που φώτισε το απρόσβατο ιερό
Σαν τον Χριστό που απρόσμενα κατέβηκε απ’ το τέμπλο

Σαν αίγαγρος που απ’ τον γκρεμό τον ωκεανό κοιτάζει
Σαν φίδι που υποτάχτηκε κι αγάπησε τη γη
Σαν τρένο που απ’ τη σήραγγα δεν έχει ξαναβγεί
Σαν βάρκα που πετάει ψηλά κι απ’ την καρένα στάζει

Σαν ό,τι στέκει αντίγνωμο στη μοίρα του κενού
Σαν ό,τι κλείνει τις ρωγμές στο ρημαγμένο σπίτι
Σαν ένα φέγγος διάχυτο στη νύχτα του ερημίτη
Σαν οδοδείχτης που οδηγεί στο δρόμο τ’ ουρανού

Σαν να ’ναι ο κόσμος εύ-μορφος κι ο χρόνος αδερφός
Σαν να μην κλείνουν πίσω σου για πάντα οι τόσες θύρες
Σαν να μη σκύβουν πάνω στις πληγές σου οι ψυχοθήρες
Σαν να μην έχουν σύνορα τα μάτια και το φως

Από τη συλλογή "Μου γνέφουν" - Έμμετρα Ποιήματα (Καστανιώτης, 2000)

Βιογραφικά στοιχεία
O Oρέστης Aλεξάκης γεννήθηκε το 1931 στην Kέρκυρα. Σπούδασε νομικά και άσκησε στην Aθήνα το επάγγελμα του δικηγόρου έως το 1992. Zει κατά κύριο λόγο στην Kέρκυρα. Έγραψε κυρίως ποίηση, παράλληλα όμως ασχολήθηκε με φιλολογικά μελετήματα, δοκίμια και κριτική. Ποιήματά του έχουν μεταφραστεί στα αγγλικά, ισπανικά και σερβικά. Έχει τιμηθεί για την ποίησή του με το βραβείο Nικηφόρου Bρεττάκου.

Τάσος Λειβαδίτης: Σε μια γυναίκα

Αυτή είναι ποίηση.
Ποίηση αυτό είναι.
Και δε χρειάζεται, γιατί δεν υπάρχει, κάτι άλλο να πεις.

Σε μια γυναίκα

—Τάσος Λειβαδίτης—

Θυμάσαι τις νύχτες; Για να σε κάνω να γελάσεις περπατούσα πάνω στο γυαλί της λάμπας.
«Πώς γίνεται;» ρώταγες. Μα ήταν απλό
αφού μ’ αγαπούσες.

Τάσος Λειβαδίτης, «Σημειώσεις», Ποίηση, τόμος δεύτερος: 1972-1977, Κέδρος 1987

Το διάβασα στο http://dimartblog.com/2014/10/01/poem-of-the-week-110/

Eric Burdon & War - Spirit/Love Is All Around/Train Train (Live, 1971)

Νομίζω πως όταν η κουβέντα έρθει στα blues και στη jazz, από το συνάφι όσων διατήρησαν τα εκλογικά τους δικαιώματα στην περιφέρεια του rock, δυο είναι που κανείς δεν μπορεί να τους αρνηθεί την υπόκλιση: ο Van Morrison και ο Eric Burdon. Με τον δεύτερο το Μυστήριο Τρένο διασταυρώθηκε σε μια στροφή της αποψινής διαδρομής· του σφύριξε δις, κι έκοψε ταχύτητα για να απολαύσει το σπάνιου καλλιτεχνικού αναστήματος medley που ακολουθεί. Ειδικά από το 13:36 και μετά, η διήγηση, που πλέον εξιστορείται σε γλώσσα μηχανής, μπορεί να κάνει ακόμα και μέταλλα να λυγίσουν.

Τέσσερις, ένας κι άλλος ένας

Κατεβαίνω τα σκαλιά στο υπόγειο κουτούκι του Χολαργού «Μια παλιά ιστορία» και πριν ακόμα ανοίξω τη μεταλλική εξώπορτα τους βλέπω μέσα από το τζάμι να κάθονται: ο Νίκος, ο Θοδωρής, ο Δημήτρης κι ο Βαγγέλης.

Μπαίνω και βαδίζω προς το τραπέζι τους, το τραπέζι μας, σημείο σταθερό για τις συναντήσεις μέσα στα τόσα χρόνια, εκεί στη γωνία δεξιά, κάτω από το ράφι με τα παλιά μπακιρένια, διακοσμητικά πλέον, σκεύη.

Στρίβουν και με κοιτούν με φωτισμένα πρόσωπα· «α, όπως τους θυμάμαι, επιεικής ο χρόνος για όλους» είναι το πρώτο που σκέφτομαι καθώς πλησιάζω και τους αγκαλιάζω θερμά, έναν έναν με τη σειρά. Έπειτα κάθομαι· το ποτήρι μου με περιμένει κιόλας γεμάτο.

Στην ασυνήθιστη αυτή παρέα τα μέλη μπήκαν σταδιακά, με συνδετικό κρίκο εμένα: ο Νίκος ήταν διπλανός μου στην πρώτη τάξη του πρώτου Γυμνασίου Χολαργού, ο Θοδωρής συμμαθητής κι αυτός αλλά πιο μετά, τελειώσαμε μαζί τα Ανάβρυτα όπου πήγα για το Λύκειο, ο Δημήτρης συνάδελφος στην πρώτη μου δουλειά, κι ο Βαγγέλης από τη δουλειά τη δεύτερη. Δέσαμε πάντως όλοι «με το αμέσως», που άκουσα να λένε στη Λάρισα (νεολογισμός από εκείνους τους τόσο κακούς, που γίνονται καλοί, άλλωστε «η γλώσσα είναι ένα ζωντανό εργαλείο» κλπ κλπ), και τις συναντήσεις σαν και την αποψινή πάντα πραγματικά τις απολαμβάνουμε, όσο κι αν δε γίνονται παρά μόνο μια στο τόσο.

Συζητάμε για τα παλιά σα να μην πέρασε μια μέρα «θυμάσαι τότε που...» και «αμ, το άλλο, με τον...» ή «α ρε μπαγάσα Βαγγέλη, χα χα, καλά λένε πως πρώτα βγαίνει η ψυχή του ανθρώπου και μετά το χούι του», και μεζές, και κρασάκι κόκκινο, και δώστου καλαμπούρια και πειράγματα, ο Δημήτρης να αγορεύει για τα πολιτικά του, ο Βαγγέλης το χαβά του με την ΑΕΚ και τα ποδοσφαιρικά, ο Νίκος και ο Θοδωρής, που έμειναν ανύπαντροι, με τα πιο πιπεράτα τα γκομενικά τους, και φέρε μισό κιλό ακόμα να τελειώσουμε το μεζέ, και φέρε κανά μεζέ ακόμα να πιούμε το κρασί, κι όλα αυτά τα μικρά, ωραία πράγματα που κάνουν τις φιλίες και τις ζωές ανεκτίμητες.

Ανεκτίμητες... ναι ανεκτίμητες. Και ποτέ δεν μπορεί να ξέρεις πόσο πραγματικά ανεκτίμητη είναι μια ζωή, αν δε χαθεί πρώτα.

Ο Νίκος πέθανε μέσα σε τρεις μήνες από λευχαιμία. «Καλπάζουσα». Την τελευταία φορά που τον είδα ζωντανό καθόταν στο θρανίο δίπλα μου κάτωχρος, από τα μαλλιά του είχε μείνει ένα ξανθό χνούδι, τα μάτια του θολά· μετά από εκείνη τη μέρα δεν ξαναήρθε. Η φιλόλογος, η Παπαδημητρίου, μας σύστησε να πάμε στην κηδεία, και την επόμενη βδομάδα μας έβαλε στην έκθεση θέμα «Στην κηδεία του συμμαθητή μου». Κάποιοι γονείς διαμαρτυρήθηκαν ότι ήταν σκληρό αυτό που έκανε. Δεν ξέρω γιατί διάλεξε να το κάνει. Ισως τώρα, από τη σκοπιά του ενήλικου, θα μπορούσα να μαντέψω. Πάντως τόσα χρόνια πέρασαν και το θυμάμαι ακόμα· από τις εκθέσεις όλες που έγραψα ως μαθητής δυο είναι εκείνες που θυμάμαι: την έκθεση για το Νίκο και εκείνη που μας έπεσε στις πανελλήνιες, με τις κοντινές μας στέγες και τις μακρινές μας καρδιές, του Σαμαράκη. Έγραψα καλά κι έτσι κατάφερα να ρεφάρω την αποτυχία στα μαθηματικά και να περάσω.

Στην ίδια αίθουσα με το Θοδωρή τη γράψαμε την έκθεση εκείνη. Ο Θοδωρής δεν έγραψε και πολύ καλά αλλά δεν του χρειάστηκε κιόλας· μπήκε στο πανεπιστήμιο κυριολεκτικά με το σπαθί του, πιο συγκεκριμένα ως βαλκανιονίκης με την εθνική ομάδα ξιφασκίας. Στα χρόνια των σπουδών απομακρυνθήκαμε λίγο, όπως συχνά συμβαίνει όταν αλλάζεις περιβάλλον και παρέες, αλλά όλο και κάποια ευκαιρία δινόταν να ξαναβρεθούμε, σε κανένα παρτάκι, σε καμιά συναυλία. Η είδηση ότι πέθανε μου ήρθε σαν κεραμίδα. Δεν είχα καν μάθει καν πως είχε αρρωστήσει.

Ο Δημήτρης, εκείνος έφυγε μέρα μεσημέρι, εκεί που περπατούσε στην Πατησίων. Ανακοπή. «Είχε κάτι ενοχλήσεις αλλά δεν έδωσε σημασία» είπε ο Σταμάτης. «Κρίμα, κρίμα, νέο παιδί…» είπε ο Αντρέας. Για να συμπληρώσει, μετά από μια παύση που η διάρκειά της φάνηκε αφύσικα μεγαλύτερη από την πραγματική μέσα στη βουβαμάρα του γραφείου, «ωραίος θάνατος πάντως για όταν έρθει η ώρα σου».
Καταλάβαινες ωστόσο ότι για τον εαυτό του υπολόγιζε πως η ώρα εκείνη θα έκανε οπωσδήποτε μερικές δεκαετίες ακόμα να έρθει.

Και να πούμε τέλος και για το Βαγγέλη, τον μόνο από τους τέσσερις που την πορεία του προς το τέλος την παρακολούθησα από κοντά σε όλες τις φάσεις. Χρειαζόταν συχνές μεταγγίσεις και είχα πάει μερικές φορές στο Λαϊκό να δώσω αίμα και αιμοπετάλια. Περίεργη η αίσθηση να δίνεις αιμοπετάλια: σου παίρνουν το αίμα από τη φλέβα, το πάνε μια μεγάλη βόλτα μέσα από ένα μηχάνημα όπου το φυγοκεντρίζουν για να τα αφαιρέσουν, και μετά ωραία και καλά στο επιστρέφουν. Εν τω μεταξύ εσύ κάθεσαι ξάπλα και το παρακολουθείς να κυλάει μέσα στα διαφανή σωληνάκια.

Τα αιμοπετάλια ένας υγιής οργανισμός τα αντικαθιστά μέσα σε ελάχιστο χρόνο, δυο-τρεις μέρες νομίζω, γι αυτό και ο αιμοπεταλιοδότης μπορεί να δίνει ακόμα και κάθε βδομάδα αν θέλει, σε αντίθεση με το αίμα, που ως γνωστόν δεν επιτρέπεται να ξαναδώσεις πριν περάσουν τρεις-τέσσερις μήνες.

Μια από τις φορές που ήμουν στο Λαϊκό, ξάπλα και χάζευα το αίμα μου να βολτάρει στα σωληνάκια, έπιασα κουβέντα με τον διπλανό μου. Πες πες βγήκε ότι ερχόταν μια φορά το μήνα και έδινε αιμοπετάλια όχι για κάποιο δικό του άνθρωπο αλλά εθελοντικά για την τράπεζα του νοσοκομείου. Το νοσηλευτικό προσωπικό τον είχε στα όπα όπα. Και λογικό είναι, ειδικά για αιμοπετάλια ψάχνουν δότες με το φανάρι, δεν είναι ενημερωμένος ο κόσμος και φοβάται.

Ο διπλανός μου πάντως δεν φοβόταν καθόλου. Έφυγε με χαμόγελο. Στο δεξί του χέρι κράταγε διπλωμένη την μόλις υπογεγραμμένη και σφραγισμένη από την προϊσταμένη βεβαίωση, την οποία θα κατέθετε την επομένη στις υπηρεσίες προσωπικού του δήμου Αθηναίων, όπου δούλευε, για να δικαιολογήσει τέσσερις μέρες αιμοδοτική άδεια. Τέσσερις μέρες αιμοδοτική άδεια το μήνα, κάθε μήνα.

Λίγο μετά καθώς έφευγα κι εγώ με ρώτησαν αν θέλω βεβαίωση. «Μπα όχι» αποκρίθηκα. Μου φάνηκε ύβρις. Τους φάνηκε περίεργο.

Αλλά ποιός είμαι εγώ που θα πω τι είναι ύβρις και τι όχι;

Στο σημείο λοιπόν αυτό, κι ενώ έχεις ήδη δει πως δε μένει και πολύ ακόμα κείμενο κι αναρρωτιέσαι πώς άραγε να τελειώνει αυτή η παράξενη και ομολογουμένως κάπως δυσάρεστη ιστορία –αλλά, πίστεψέ με, δεν έχεις δει ακόμα τα χειρότερα!-, γυρνάω και σε κοιτάζω κατάματα μέσα από το νοητό τέταρτο τοίχο της σκηνής· σε κοιτάζω κάπως βλοσυρά και σου λέω πως οι θρησκείες κι οι δοξασίες όλες συμφωνούν πως είναι κακό, πολύ κακό, να ταράζεις τους νεκρούς.

Κι έτσι αναγνώστη, όπως ίσως ήδη το σκέφτεσαι, σε περίπτωση που κι εγώ ο ίδιος συμβαίνει να είμαι πια νεκρός, το ρίσκο μένει όλο πάνω σου.

Πίτσα ποίηση

Τόσο πολλά, σχεδόν όλα, είναι ποίηση

Η πίεση είναι ποίηση
Η πίστη είναι ποίηση
Κι η πίτσα, κι αυτή 'ναι ποίηση,
ή μάλλον: αυτή κι αν είναι ποίηση

τόσο γόνιμα σύνθετη, μια πανδαισία από χρώματα και υφές,
ακτινωτή, τριγωνική, κυκλική,
γεωμετρική αλλά και άναρχη,
ανοιχτή σε προσεγγίσεις παράλληλες και επάλληλες,
ζουμερή, διαχυτική, προκλητική, ξεμυαλίστρα, δοτική

Σκέψου πχ ένα μελετητή της γραφής μελλοντικό
να σκύβει πάνω από τούτο 'δω το ποίημα
και να γεμίζει σελίδες ανάλυσης
ακριβώς για την πίτσα αυτή

που άραγε, στο νου του ποιητή, νά 'ταν
μαργαρίτα ή σπέσιαλ ή ζαμπόν τυρί ή όποια άλλη εκδοχή

Στο άχωρο, άχρονο αλλά όχι άγευστο
-στα σίγουρα διόλου άγευστο-
σύμπαν της ποίησης